Oud en wijs op e-bike

Anita Zijlstra

Polsbreuken, heupfracturen, aangezichtsletsel; ieder jaar komen er meer dan 9000 e-bikers op de spoedeisende hulp terecht. Bijna driekwart is zestig jaar of ouder. De actieve senioren trappen er samen heel wat kilometers uit, maar zijn zich lang niet allemaal bewust van de risico’s van de snelle tweewieler. Hoog tijd voor een e-bikecursus!

Stilstaan voor het stoplicht met béíde benen op de grond? Marianne van Mourik (65) schiet spontaan in de lach. „Geen denken aan. Ik houd altijd een voet sportief op de trapper, klaar om weg te rijden. Anders voel ik me meteen twintig jaar ouder op zo’n fiets!”

Omdat ze overweegt een elektrische fiets aan te schaffen, neemt zij in Deventer deel aan een speciale e-bikedag voor senioren, die door het land verspreid worden gegeven door de Fietsschool van de Fietsersbond. „Ik ben al niet zo’n fietser, maar als ik ergens sneller zou kunnen komen, zou ik ’m wel vaker pakken”, overdenkt ze hardop. Maar ook daarin schuilt het gevaar, waarschuwt fietsdocent Frans Lueb. „Een elektrische fiets maakt het voor ouderen mogelijk om ondanks eventuele lichamelijke ongemakken als verlies aan spierkracht te kunnen blijven fietsen. Dus het gaat niet zo zeer om de snelheid, maar om het gemak van trapondersteuning.”

De maximale snelheid van een e-bike is 25 kilometer per uur. Maar dat is Diny Dalhuisen, die haar kennis wil opfrissen, al te hard. „Ik rijd al vijf jaar elektrisch. Mijn eerste fiets ging me veel te snel. Als ik ermee stilstond, voelde ik al dat hij wilde rijden! Dat maakte me onzeker. Bovendien zie je met zo’n snelheid kuilen of andere obstakels minder goed. Ik heb nu een fiets die beter is afgesteld. Ideaal voor stadsritjes, maar ook voor leuke tochtjes. Je merkt toch dat je een dagje ouder wordt.”

Hoewel haar e-bike bijna 28 kilometer per uur haalt, rijdt ook Danny Oostewechel (65) met ondersteuning niet harder dan zo’n 17 kilometer per uur. Ze is immers al een keer omgegaan. „Ik reed samen met een vriend een heuvel af en wilde hem waarschuwen voor de snelheid. Door het gebaren van mij, moest ik zelf met één hand remmen. Ik verloor mijn evenwicht en viel. De fiets kwam boven op me.”

Ze kwam er wonderwel goed van af. Maar ze realiseert zich dat ze gemakkelijk iets had kunnen breken. Jaarlijks belanden duizenden e-bikers op de spoedeisende hulp. Het merendeel betreft oudere slachtoffers van enkelvoudige ongevallen. En de gevolgen zijn doorgaans erger dan die van incidenten met gewone fietsen.

Ook orthopedisch chirurg Peter Farla ziet in het Röpke Zweersziekenhuis in Hardenberg een toename van het aantal patiënten met hoofdletsel en botbreuken als gevolg van ondeskundig gebruik van de e-bike. „Senioren vallen om bij het op- of afstappen van de zware fiets, gaan te langzaam door de bocht waarbij de trappers de straat raken of voelen zich onzeker in het verkeer en botsen daardoor tegen iets aan. Bovendien vergt een hogere snelheid een goed reactievermogen en dat neemt nu eenmaal met de jaren af.”

Maar bij juist gebruik is de e-bike een veilig vervoermiddel, benadrukt hij. „De elektrische fiets vergroot de mobiliteit van ouderen die anders niet meer zo snel in de pedalen zouden komen. Maar het mag natuurlijk niet zo zijn dat ze ten gevolge van een val een heup breken en nooit meer kunnen fietsen. Goede voorlichting over de verschillende e-bikes, maar ook bijvoorbeeld het volgen van een cursus, kan veel problemen voorkomen.”

En dat kan zeker geen kwaad, blijkt ook in Deventer: zelfs doorgewinterde e-bikers op leeftijd valt het nog niet mee het parcours af te leggen, dat door de Fietsersbond is uitgezet om praktijkervaring op te doen. Vergeet de een al voor het wegrijden simpelweg achterom te kijken, de ander let meer op het zoemende hulpmotortje op de fiets dan op de weg. Hand uitsteken, bocht nemen en dan het achtje maken. Expres krap geplaatst door fietsdocent Herman Huijsmans. „Misschien iets te strak”, geeft hij toe. „Maar dat is wel goed om te merken dat een e-bike minder wendbaar is.

Nog even slalommen en dan op naar de eindstreep om voor een metalen obstakel een ’noodstop’ te maken. „Rem er maar zo dicht mogelijk voor… Keurig, mevrouw!” Dan klinkt er een schreeuw uit zijn mond als de volgende deelnemer er keihard tegenaan rijdt. „Neeee! Tja, die kat is er echt geweest!”

En dit zijn nog maar oefeningen bij een lokale sportvereniging. Maar hoe gaat het eigenlijk in het verkeer? „Bij een standaard elektrische fiets met trapondersteuning zijn de verkeersregels voor de gewone fiets van toepassing”, legt Frans Lueb even later uit. „Maar natuurlijk kent u alle regels.” Er wordt driftig geknikt. Maar bij de eerste proef op de som, het blauwe rond bord met witte fiets er op, vallen sommigen meteen al door de mand. „Een verplicht fietspad? Een bord dat aangeeft wat je móét doen, is toch rood?”

Een makkie: dan móét de rechthoekige variant wel een onverplicht pad betekenen. Maar als daaronder nog een bordje hangt met de tekst Geen brom- en snorfietsen en de extra melding Uitgezonderd 65-plussers en mindervaliden, is het gezelschap het spoor weer bijster. „Wat mag nu wel en niet?” kijken ze elkaar vragend aan. Lueb bouwt de spanning op door het nog een tikje moeilijker te maken: „Een skater, mag die eigenlijk op het fietspad?” wijst hij op een afbeelding. Het is muisstil. „Het is officieel een voetganger, maar hij mag op het fietspad, hoor!” geeft hij het verlossende antwoord.

De rotondes waarop fietsers soms rechts- én linksom mogen, de fietsstraten, waar auto’s slechts te gast zijn, de fietssuggestiestroken, waarop gewoon geparkeerd mag worden; alles passeert de revue. Maar zijn boodschap is duidelijk: „Fietsers, ook e-bikers, zijn kwetsbare verkeersdeelnemers. Zorg ervoor dat u de regels kent, maar hanteer altijd het motto: neem ruimte waar het kan en geef ruimte waar het moet.”

Hij herkent de verwarring. „De regels worden er inderdaad niet gemakkelijker op. Maar soms betekent oud en wijs ook wel eens een beetje oud en koppig, hoor”, vertelt hij later met een knipoog. „Senioren zien het belang van verkeersveiligheid wel degelijk in, maar meestal voor een ander. De jeugd die zit te appen op de fiets met oordopjes in, automobilisten die te hard rijden, voetgangers die zomaar oversteken. Daar hebben ze gelijk in. Maar zelf moeten zij zich, zeker op een elektrische fiets die even wennen is, ook bewust zijn van de gevaren.”

Het is namelijk niet de snelheid, maar de zwaarte van de fiets en de onzekerheid in het verkeer die tot meer ongevallen leiden bij oudere e-bikers, blijkt ook uit onderzoek van VeiligheidNL. „Zorg dus dat ogen en oren in orde zijn”, adviseert Lueb. „Er staan veel onzinnige paaltjes voor fietsers, maar blijf erop letten”, waarschuwt hij. „En kies vooral een fiets die bij u past. Zo geven ballonbanden meer grip op de weg, kan een lagere instap omvallen voorkomen, geven ruwe tappers meer houvast en heus, een achteruitkijkspiegel is echt geen ouwemensending!”

Maar het belangrijkste is dat de dames en heren zich realiseren dat hun reactie- en concentratievermogen van levensbelang kan zijn in het verkeer. En zelfs zonder tweewieler valt dat al niet mee, blijkt tijdens de fietsgymnastiek, voorafgaand aan de praktijkoefeningen. Met de toepasselijke hit van Boudewijn de Groot De eenzame fietser op de achtergrond laat beweegdocente Ilka ter Steeg ze kriskras door elkaar lopen, waarbij rechts uiteraard voorrang heeft. „O sorry, ik kom van links, hè!” wordt het eerste excuus aangeboden.

Dan moeten ze een kring vormen. „Bij een keer fluiten oversteken en doorlopen, bij twee keer omdraaien en verder gaan in dezelfde richting”, luidt de volgende opdracht van de juf. Paniek alom; al snel botst de een lachend tegen de ander aan.

Het reactievermogen wordt getest à la de Ted de Braaks 1, 2, 3 show. „Weer te laat!” spreekt Danny Oostewechel zichzelf bestraffend toe als zij voor de tweede keer een schuimrubber buisje te laat opvangt. En er wordt denkbeeldig op- en afgestapt om daarna een goede zithouding aan te nemen. „Iets op de voorvoeten staan, schouders laag, rechtop blijven, buikspieren aanspannen. Concentreren, in balans blijven!”

Het gaat Annie Zuethoff (65) allemaal goed af. En haar eerste ritje op een e-bike bevalt haar uitstekend. „De fiets is inderdaad zwaarder dan ik had gedacht en het sturen gaat toch iets onhandiger. Maar dat is natuurlijk een kwestie van wennen. Ik ben nog niet toe aan een elektrische fiets, vind ik. Maar ik weet nu hoe het voelt.”

Fervent fietser Bert (69) houdt het voorlopig ook nog even bij zijn tweewieler met zeven versnellingen, waarmee hij iedere dag eropuit trekt. „Zolang dat nog gaat, blijf ik dat doen om in goede conditie te blijven. Maar ik denk niet dat een e-bike geen goed idee is voor mij”, zegt hij met pretoogjes, na een vrije rit. „Ik vrees dat ik daar echt verslaafd aan ga raken!